مشقنامهٔ شیخ

      
بسیاری - و من نیز - بر این تصوّرند که اشتهار یک اثر هنری یا یک هنرمند نشانهء عیارمندی است و هر چه دامنهء بر سر زبان بودن پرگستره‌تر باشد، با هنر فاخرتری سروکار داریم. در حالی که هنرنمایی برخی از اساتید در حوزهء کارشان بی‌سروصدا و بی‌حاشیه‌پردازی و خبرسازی صورت می‌گیرد؛ انگار در خلاء و سکوتی گاه سنگین و ناخوشایند می‌زیند و کار تولید می‌کنند.
زنده‌یاد «سیّد حسن زرّینخط» در زمرهء آنان است که بی‌آنکه بر موج معروفیّت و آوازه گام زند، هم کتابت‌های مغزداری دارد که آرایندهء کتب فارسی قدیمی (مربوط به مقاطع مختلف درسی) یا برخی صفحات تصانیف قدیمی است (اینجا) و هم کتیبه‌های خاموشش در این شهر و آن شهر بر دیوار مساجد و گاه میادین (اینجا) نشسته است و به مخاطبی که با چشم کاونده اینجا و آنجا را به شوق صید هنر رصد می‌کند، خوراک فکری و هنری می‌دهد.(۱)
صاحب این وبلاگ با دوربین کاننش(۲) به بازدیدکنندگان این تارنما فرصت می‌دهد تا دقایقی بر دقایق نگاشته‌های زرّینخط - محصول کارخانهء «خاک‌نگار مقدّم» که پـزندهء تعداد قابل توجّهی از کاشی‌های این نستعلیق‌نویس است - چشم بدوزند.
برخی از تصاویر ارائه‌شده در این پست نود درجه به راست یا چپ چرخانده (روتیت) شده‌ است. شاید این کار از نظر اصول عکّاسی از یک بنای تاریخی ناصواب باشد؛ ولی در عوض دید بهتر و آسانتری را برای بینندهء مشتاق فراهم می‌آورد؛ تا کتیبه‌هایی را که با رنگ طلایی بر پهنهء لاجورد در مسجدی در منطقهء دزاشیب تهران و نزدیک شعبهء مشهور انجمن خوشنویسان نشسته است، مشق نظری کند.
شیوهء زرّینخط در کتیبه‌نویسی که آشکارا برگرفته از مکتب استادش مرحوم عمادالکتاب سیفی قزوینی است، یک پاسخ خاموش هم هست؛ به آندسته کسانی که تصوّر می‌کنند که گذار از میرزا غلامرضا به کلهر و عمادالکتاب، افول در خط و تزریق اهمال‌نگاری در قلم کاتب و آغشته به پسندهای نامطلوبی است.
استادی که خودش را همیشه دوست داریم - و پاره‌ای افاضاتش را خیر - مدّعیست: خطّ عمادالکتّاب «در زندان کمیتهء مجازات، چاییده است»... اثری در همان مشرب و مکتب ِ چاییده، در دانگ کتیبه که نمایش بی‌پروای کلمات است و هرگونه کژتابی در آن رسوا می‌شود، ۵۵ سال است اینقدر دلبرانه بر ویترین دیواری عمومی - که مردم و از جمله اهل هنر از برابرش می‌گذرند - خوش نشسته و جلوهء مطبوع دارد، در حالی که کتیبهء همان استاد بر تارک یکی از کتابخانه‌های بزرگ این سامان که از صافنگاشته‌های نچاییدهء میرزا غلامرضا اخذ و اقتباس شده، اثر خوبی نیست و حتی این حسرت را برمی‌انگیزد که کاش زرّینخط زنده بود و فزون بر کتیبه‌های نستعلیق حسینیّهء آیةالله نجفی مرعشی(ره) سردر کتابخانهء این مرجع تقلید متوفّی را هم می‌نگاشت.

در آستانهء سال جدید، نخست سه صفحه از یک سالنامهء قدیمی را که در ۱۶۰ صفحه و ابعاد ۱۱ در ۱۷ سانتیمتر در سال ۱۳۲۵ شمسی به چاپ رسیده، تقدیم بازدیدکنندگان عزیز می‌کنم. اسکن نخست را از روی جلد این سالنامه تهیّه کرده‌ام و دو تصویر دیگر متن و ملودی یک ترانهء قدیمی با شعر و آهنگسازی زنده‌یاد: امیرجاهد است که ظاهرآ صاحب موءسّسهء چاپ‌کنندهء سررسید هم می‌باشد. تحریر متن ترانه توسّط مرحوم ابراهیم بوذری از خوشنویسان آن دوره در قالب کتابت نستعلیق انجام شده است. اسکن دیگری که تقدیم می‌شود روی جلد و صفحهء نخست سررسیدی است متعلّق به سال ۱۳۰۶ شمسی که مرحوم علی‌اصغرخان حکمت به تاءلیف آن مبادرت ورزیده است. آنگونه که از دوست شاعر و خوشنویسم حسن اعرابی در مرداد ۸۴ شنیدم، میرزا علی‌اصغرخان حکمت وزیر معارف (آموزش و پرورش) ایران بود. حافظیّهء شیراز و مدرسهء حکیم نظامی قم از بناهایی است که این شخص در ساخت آن نقش داشته است.
سه اسکن هم از تقویمی چاپ‌شده در سال ۱۳۲۳ شمسی تقدیم می‌شود که یکی از آنها کتابت نستعلیق مرحوم استاد حسن زرّینخط است. تاریخ قبلی پست: ۲۸ اسفند ۸۸

کتیبهء نستعلیق استاد حسن زرّینخط در میدان مارکار یزد، برج ساعت، آذر ۸۹، عکّاس: رضا شیخ محمّدی